Jak wynika ze statystyk przedstawianych przez Państwową Inspekcją Pracy, ponad 47% wypadków przy pracy spowodowanych jest przez pracowników. Są to tzw. przyczyny ludzkie. Jeśli dodamy do tego liczbę wypadków związanych z przyczynami organizacyjnymi (ponad 41%), to można powiedzieć, że działanie człowieka odpowiada za prawie 90% wszystkich wypadków w przemyśle. W zakładach, w których produkuje się, przetwarza lub magazynuje substancje stwarzające zagrożenie wybuchem, konsekwencje niewłaściwego zachowania się pracowników czy nieodpowiednia organizacja pracy mogą mieć katastrofalne skutki.

Najlepszym sposobem ograniczenia tego ryzyka jest szkolenie załogi w celu podniesienia świadomości zagrożeń. Wymóg szkolenia pracowników ujęty jest w kliku aktach prawnych, m.in. w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 8 lipca 2010 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy związanych z możliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej (Dz. U. 2010 nr 138 poz. 931).

Dokument ten jest jednym z dwóch rozporządzeń wprowadzających do polskiego prawodawstwa dyrektywę unijną 1999/92/WE (ATEX 137) dotyczącą zapewnienia bezpieczeństwa osób pracujących w miejscach, w których atmosfera wybuchowa może wystąpić w ilościach niebezpiecznych. W paragrafie 9 punkt 1 ww. rozporządzenia czytamy, iż pracodawca powinien zapewnić pracownikom odpowiednie szkolenie dotyczące ochrony przed wybuchem. Informacji jednak, jaki powinien być zakres takiego szkolenia, niestety w rozporządzeniu nie znajdziemy.
Jak zatem ustalić kompetencje, jakie powinny posiadać osoby wykonujące pracę w strefach zagrożonych wybuchem?

Pomocą mogą być informacje zawarte w normach serii PN-EN 60079:
1. PN-EN 60079-14. Atmosfery wybuchowe – Część 14: Projektowanie, dobór i montaż instalacji elektrycznych,
2. PN-EN 60079-17. Atmosfery wybuchowe – Część 17: Kontrola i konserwacja instalacji elektrycznych,
3. PN-EN 60079-19. Atmosfery wybuchowe – Część 19: Naprawa, remont i regeneracja urządzeń,
oraz w wymaganiach podanych w schemacie certyfikacji personelu opracowanym przez IECEx Operational Document 504, Edycja 3.0, 2014-09.

Z podanych tam wymagań wynika, iż podstawowa wiedza pracowników niezbędna do bezpiecznego poruszania się i wykonywania prac w strefach zagrożonych wybuchem powinna obejmować co najmniej:

a) ogólne zasady dotyczące bezpieczeństwa przeciwwybuchowego, tzn.:
1. jakie substancje i w jakich warunkach stwarzają zagrożenie wybuchem,
2. jakie parametry substancji wybuchowych decydują o poziomie zagrożenia,
3. które parametry realizowanego procesu produkcyjnego mają wpływ na zagrożenie wybuchem,
4. w jaki sposób ograniczać zagrożenie wybuchem,

b) ogólne zasady klasyfikacji stref zagrożonych wybuchem oraz konsekwencje wyznaczenia strefy w danym obszarze,
c) informacje dotyczące rodzajów ochrony przeciwwybuchowej, kategorii oraz oznakowania urządzeń w wykonaniu Ex,
d) informacje, które aspekty konstrukcyjne urządzenia mają wpływ na zastosowany rodzaj ochrony przeciwwybuchowej,
e) najważniejsze zapisy zawarte w certyfikatach i ich znaczenie przy doborze, montażu, eksploatacji i remoncie urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym,
f) ogólne zasady doboru i montażu urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym, o których mowa w normie PN-EN 60079-14,
g) ogólne zasady kontroli i konserwacji urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym, o których mowa w normie PN-EN 60079-17,
h) ogólne zasady systemu zezwoleń na pracę i zabezpieczenia miejsc pracy w strefach zagrożonych wybuchem,
i) ogólne informacje na temat przepisów obowiązujących w strefach zagrożenia wybuchem.

Przez ponad 20 lat naszej działalności przeszkoliliśmy już ponad 2800 osób. Z roku na rok zainteresowanie szkoleniami rośnie, co jest bardzo pocieszające, bo świadczy o zwiększającej się świadomości pracodawców, którzy dostrzegają konieczność szkolenia pracowników nie tylko w celu spełnienia wymagań prawnych, ale dla zwiększenia bezpieczeństwa w swoim zakładzie. Decydując się na szkolenie, warto wybrać firmę, która nie tylko zagwarantuje wysoki poziom merytoryczny, posiada doświadczenie praktyczne z różnych gałęzi przemysłu, ale może także zademonstrować podczas pokazu, w jaki sposób działają poszczególne zabezpieczenia przeciwwybuchowe. Takie połączenie sprawi, że jakość szkolenia, zakres przekazanej wiedzy będą dawały gwarancję dobrze zainwestowanych pieniędzy – bo szkolenie pracowników to inwestycja w bezpieczeństwo firmy.

Mariusz Balicki, specjalista ds. bezpieczeństwa wybuchowego w GRUPIE WOLFF

W zależności od zakresu obowiązków danego pracownika podany wcześniej zakres powinien zostać rozbudowany o bardziej szczegółowe informacje (np. osoby przeprowadzające kontrole urządzeń powinny szczegółowo zapoznać się z wymaganiami normy PN-EN 60079-17. Atmosfery wybuchowe – Część 17: Kontrola i konserwacja instalacji elektrycznych).

Omawiane na szkoleniu zagadnienia powinny odnosić się wprost do zagrożeń występujących w danym zakładzie. Najlepiej, gdy szkolenie opiera się na zapisach zawartych w przyjętym w zakładzie dokumencie zabezpieczenia przed wybuchem (DZPW).

Zapewnienie odpowiedniego szkolenia pracownikom ogranicza jedynie część zagrożeń. Często zdarza się, że niektóre prace wykonują firmy zewnętrzne, np. w czasie inwestycji czy remontów instalacji. Za bezpieczeństwo pracowników tych firm również odpowiada właściciel zakładu, dlatego bardzo ważne jest opracowanie dokładnych procedur prowadzenia prac w strefach zagrożonych wybuchem opisujących możliwe zagrożenia i zasady postępowania. Warto również, np. w dokumentach przetargowych (SIWZ), umowach podpisywanych z wykonawcami, zawrzeć wymóg posiadania przez pracowników firm zewnętrznych udokumentowanej wiedzy z zakresu bezpieczeństwa przeciwwybuchowego.

Budowanie kompetencji pracowników stanowi najtańszy i najbardziej efektywny sposób zwiększania bezpieczeństwa technicznego firmy. Jest to szczególnie ważne w zakładach, na terenie których występują substancje stwarzające zagrożenie wybuchem. Zdarza się tak, że los przedsiębiorstwa zależy od decyzji, jakie podejmują pracownicy w czasie wykonywania swoich obowiązków. Świadomy pracownik wie, że pył wydostający się przez nieszczelność z instalacji należy szybko usunąć nie tylko ze względów estetycznych, ale przede wszystkim z powodu zagrożenia, jakie może się pojawić, gdy z warstwy utworzy się niebezpieczna chmura tego pyłu.

Określenie zakresu kompetencji osób wykonujących prace w strefach zagrożenia wybuchem jest bardzo ważnym elementem bezpieczeństwa. Zagadnień związanych z tym tematem jest dużo i wszystkie wydają się ważne. Dlatego istotne jest dopasowanie wiedzy pracowników odpowiednio do zakresu wykonywanych przez nich obowiązków. Ponadto, aby uniknąć rutyny w zachowaniu pracowników, ważne jest również cykliczne ponawianie szkoleń.

Źródło: Grupa Wolff