Obróbka plastyczna to metoda obróbki metali i ich stopów polegająca na wywieraniu narzędziem nacisku przekraczającego granicę plastyczności obrabianego materiału. Nacisk ten ma na celu trwałą zmianę kształtu i wymiarów obrabianego przedmiotu, a także zmianę struktury powodującą zmianę właściwości. Proces kształtowania przebiega w warunkach na zimno, na gorąco lub na półgorąco.
Ze względu na sposób odkształcania, wyróżnia się głównie [1]:
– tłoczenie, któremu poddaje się blachy i taśmy, zmieniając ich kształt bez zasadniczej zmiany grubości,
– walcowanie, gdy materiał zgniatany jest przez walce,
– kucie, gdy materiał kształtowany jest uderzeniem młota, kowarki lub prasy,
– wyciskanie – materiał znajduje się w pojemniku zwanym recypientem, a kształtowany jest poprzez wyciskanie z matrycy,
– ciągnienie, gdzie materiał kształtowany jest poprzez przeciąganie przez oczko ciągadła.
Szkolenia z obróbki plastycznej mają zazwyczaj kilka celów nadrzędnych: zapoznanie kursantów z metodami obróbki plastycznej i obszarami ich zastosowań, zapoznanie uczestników z narzędziami wykorzystywanymi w procesach obróbki plastycznej metali i ich stopów oraz nabycie przez osoby zainteresowane umiejętności projektowania procesów technologicznych z wykorzystaniem metod obróbki plastycznej. Jak pokazuje jednak powyższa lista, obróbka plastyczna to de facto zbiór odrębnych procesów, których efektem jest zmiana kształtu i własności mechanicznych – wytrzymałościowych i plastycznych materiału metalowego. To, jakie szkolenie wybierze przyszły kursant powinno więc zależeć bezpośrednio od tego, jaki proces chce poznać bliżej.
Rys. 1. Podczas szkolenia OP1 omawiane są elementy tłoczone i ich własności [2].
Dla przykładu szkolenie OP1 EMT-Systems omawia szczegółowo podstawy procesu tłoczenia [2]. Celem kursu jest zdobycie praktycznej wiedzy na temat metod kształtowania za pomocą tłocznictwa, osiągnięcie biegłej znajomości narzędzi stosowanych do cięcia, gięcia i kształtowania, a także nabycie umiejętności projektowania procesów technologicznych dla wyrobów tłocznych, co z praktycznego punktu widzenia jest niezwykle przydatne.
Dobrze zorganizowany kurs z obróbki plastycznej, a w szczególności tłoczenia, powinien obejmować wielogodzinny kurs z praktycznych aspektów kształtowania poprzez proces tłocznictwa, odpowiednie materiały szkoleniowe – od skryptu, poprzez książki i katalogi producentów do wglądu dla osób zainteresowanych, szczególnie tych, które mają do czynienia z przemysłem i potrzebują praktycznych przykładów materiałów obrabianych na różne sposoby. Kurs powinien także zawierać podstawowe materiały piśmiennicze i oczywiście kończyć się pozyskaniem certyfikatu uznawanego na rynku polskim, warto więc zwrócić uwagę na firmy szkoleniowe spełniające wymagania norm ISO.
Osoby i firmy, dla których szkolenie otwarte z tłocznictwa jest niewystarczające, mają bowiem do czynienia ze specyficzną odsłoną tego procesu w swoim zakładzie produkcyjnym, powinny zwrócić uwagę na szkolenie dedykowane – komponowane według indywidualnych potrzeb uczestników. Szkolenie tego typu jest oczywiście droższe niż kurs standardowy, jeśli jednak w firmie jest kilka osób chcących poznać tajniki tłoczenia jest to z pewnością rozwiązanie bardziej adekwatne i pełniejsze. Możliwe jest przeprowadzenie kursu w zakładzie produkcyjnym klienta i umieszczenie w programie elementów dedykowanych konkretnemu zespołowi. Ponadto, podczas części praktycznej kursu zamkniętego możliwe jest wykorzystanie sprzętu i parku maszynowego danego zakładu pracy. Można także pracować w oparciu o dokumentację zakładu wykorzystując prasy i tłoczniki. Zazwyczaj do szkolenia wykorzystuje się bazę laboratoryjną zakładu, by przeprowadzić próbę tłoczności blach metodą Erichsena.
Rys 2. Podczas szkolenia przeprowadzana jest próba tłoczności metodą Erichsena [3].
Dla kursantów najważniejsze jest dogłębne poznanie procesu tłocznictwa od osoby, która zna temat ‘na wylot’ – ma doświadczenie praktyczne i odpowiednie przygotowanie teoretyczne do wykładu. Ponadto, trener powinien mieć umiejętność przekazywania wiedzy innym, a więc opowiadania o trudnych zagadnieniach inżynierskich w sposób przystępny i zorganizowany, od podstaw po aspekty bardziej wymagające. Kurs może być także okazją do rozwiązania problemów zakładowych. Szkolenia dedykowane powinny przewidywać czas na dyskusję, zadawanie pytań i rozwiązywanie problemów z procesem tłoczenia. Dzięki temu wartością jest nie sama wiedza i umiejętność projektowania technologii tłoczenia, lecz możliwość znacznego przyspieszenia pracy poprzez wyeliminowanie problemów i błędów w działaniu zespołu.
Autor: mgr inż. Agnieszka Hyla, konsultantka ds. optymalizacji produkcji Centrum Szkoleń Inżynierskich EMT-Systems Sp. z o. o., doktorantka Wydziału Inżynierii Biomedycznej Politechniki Śląskiej
Źródła:
[1] Obróbka plastyczna, EMT-Systems, http://emt-systems.pl/obrobka_plastyczna_kurs.html, dostęp z dnia 23.12.2017.
[2] Podstawy technologii tłocznictwa, EMT-Systems, http://emt-systems.pl/podstawy-technologii-tlocznictwa-kurs.html, dostęp z dnia 23.12.2017.
[3] Technologia tłocznictwa według indywidualnych potrzeb